عبدالعزیز جواهرکلام (۱۲۶۹ـ۱۳۶۵ ش) از نوادگان شیخ محمدحسن نجفی (صاحب کتاب بزرگ و مهم فقهی جواهر الکلام) است که آثار زیادی اعم از تألیف و ترجمه به یادگار گذاشته و شاید مهم ترین آنها تألیف «دایرة المعارف اسلامیه ایران و همگی معارف شیعه امامیه اثنی عشریه» و «ترجمه منظوم مثنوی معنوی به عربی» است که دومی با عنون جواهر الآثار توسط انتشارات دانشگاه تهران در هفت جلد چاپ شده است.

جواهرکلام همچنین دو جلد «فهرست نسخه های خطی و عکسی کتابخانه عمومی معارف» را در سالهای ۱۳۱۳ و ۱۳۱۴ منتشر کرد. در این دو جلد جمعاً ۳۴۸ نسخه خطی و ۴۶ نسخه عکسی معرفی شده است.

جواهرکلام در آخر جلد دوم این فهرست، خبر از کتابی خطی می دهد که از تألیفات خود اوست با عنوان «آثار الشیعة الامامیه» که دو جلد آن تا آن زمان چاپ شده بود و بقیه در «کتابخانه معارف» نگه داری می شده است. در ادامه عین عبارات جواهرکلام در معرفی و چند و چون این کتاب را می آورم. اما چند نکته و سؤال برای نگارنده مطرح است که پیش از نقل کلمات جواهرکلام در این جا مطرح می کنم:

۱ـ اکنون نسخه های معرفی شده در این دو جلد فهرست کجاست؟

۲ـ ابتدا احتمال داده شد که این مجموعه در کتابخانه ملی نگه داری می شود، اما با جستجویی که در سایت کتابخانه ملی کردیم، اثری از این کتاب نیافتیم.

۳ـ چنانکه در دایرة المعارف شیعه جواهرکلام و همچنین در دو جلد چاپ شده آثار الشیعة الامامیه (ج ۳و ۴) دیده ایم، ایشان محققی محکم نویس و نویسنده ای دقیق است. از این رو، قابل توجه مؤسسات شیعه شناسی و کتابشناسی که بحمدالله این روزها فراوان اند، که پی گیری کنند و بخش مخطوط این اثر ارزشمند (۱۸جلد) را بیابند.

محسن صادقی

۲۵/۹/۷۸



اینک عین عبارات جواهرکلام در پایان جلد دوم فهرست (ص۱۹۷) کتابخانه عمومی معارف:



از جمله کتب خطی «کتابخانه معارف» که موقتا در آنجا محفوظ است، بیست جلد کتاب آثار «الشیعة الامامیه» است راجع به عقاید و افکار و ادوار سیاسی و ادبی و تاریخ بلاد و ممالک و آثار ادبی و مادی وشرح حال مردمان نامی علمی و سیاسی شیعه از ابتدای تشکیل این فرقه تا عصر حاضر با بهترین طرز و روش مطابق اصول علمی تالیفات جدید است. مجلد چهارم این کتاب که در شرح حالات وزرا و امرا به فارسی و مجلد سوم که در شرح حال ملوک و سلاطین به عربی نگاشته شده است در مطبعه مجلس ملی به طبع رسیده است. فهرست موضوعات مجلدات و ابواب و طرز و اسلوب تالیف در آغاز این دو مجلد نیز چاپ شده است.

هجده مجلد مختلف دیگری که در حدود ۴۰۰۰ صفحه به قطع وزیری و به قلم مولف نگاشته شده است برخی از آنها پاکنویس و برخی مشوش و به طور مسوده باقی است و جزو کتب خطیه این کتابخانه به شمار می رود.

کتاب مزبور در مدت بیست سال زحمات متمادی از مهمترین کتابخانه های ایران و عراق و کتب متفرقه هند و مصر و اروپا جمع آوری شده و مصادر و مراجع خطی و چاپی آن تاکنون بالغ بر حدود هزار کتاب است.

بزرگان علمای روحانی عصر مانند مرحومین آیة الله آقای میرزا محمد تقی شیرازی و آیة الله آقای شریعت اصفهانی و دیگران هنگام اشتغال نگارنده به تالیف کتاب مزبور قسمتی از مجلدات آن را مطالعه فرمودند و درتقریظ او شرحی مبسوط چاپی به عربی و فارسی مرقوم داشته اند و در غالب بلاد اسلام منتشر نموده اند. از این روی در بسیاری از مطالب و تراجم و کتابهای مجهول و نایاب آگاهی یافته و بدست آورده و در این تالیف نقل نموده. در خاتمه مقدمه مجلد چهارم فارسی آن از هواخواهان فضل و دانش و مطالعه کنندگان کتاب مزبور تقاضا شده که هر گاه انتقادی یا تکمله ای برای این تالیف به نظر آورده اند نگارنده را آگاه نمایند و نظریه خود را به ضمیمه مدارک عملی و اسناد تاریخ ارسال فرمایند تا اینکه درمجلداتی که بعدا طبع می شود با کمال امتنان درج نماید.






عبدالعزیز جواهرکلام، مؤلف آثار الشیعة الإمامیة

از آلبوم جناب عبدالحسین جواهری